ഏഷ്യയിലെ ഏറ്റവും പ്രായം കൂടിയ ആനയായി കണക്കാക്കപ്പെടുന്ന ‘വത്സല’ എന്ന പിടിയാന ചൊവ്വാഴ്ച മധ്യപ്രദേശിലെ പന്ന കടുവാ സംരക്ഷണ കേന്ദ്രത്തില് വെച്ച് ചരിഞ്ഞു. 100 വയസ്സില് കൂടുതല് പ്രായമുള്ള വത്സലയുടെ മരണം ഡോക്ടര്മാര് സ്ഥിതീകരിച്ചു. ഉച്ചയ്ക്ക് 1:30 ന് ഹിനുട്ട ആന ക്യാമ്പിന് സമീപമാണ് ചരിഞ്ഞത്. കേരളത്തില് നിന്ന് മധ്യപ്രദേശിലെത്തി 100 വര്ഷം നീണ്ട ജീവിത യാത്രയില് ദാദി മാ, നാനി മാ എന്നീ പേരുകള് നേടിയ ഏഷ്യയിലെ ഏറ്റവും പ്രായം കൂടിയ പെണ് ആനയാണ് വത്സല.
പ്രായാധിക്യം മൂലം തളര്ന്നുപോയ വത്സല എന്ന ആന ഹിനുട്ട ക്യാമ്പിന് സമീപത്തെ ഒരു അഴുക്കുചാലിന് തളര്ന്നു വീണു. പിന്നീട് ചികിത്സയിലിരിക്കെ മരിച്ചതെന്ന് പന്ന ടൈഗര് റിസര്വിന്റെ ഫീല്ഡ് ഡയറക്ടര് അഞ്ജന ടിര്ക്കി മാധ്യമങ്ങളോട് പറഞ്ഞു. കേരളത്തിലെ നിലമ്പൂര് ഫോറസ്റ്റ് ഡിവിഷനിലാണ് ജിച്ച അവളെ വര്ഷങ്ങള്ക്കുശേഷം 1971ല് അവളെ മധ്യപ്രദേശിലെ ഹോഷംഗാബാദിലേക്ക് കൊണ്ടുവന്നു, പിന്നീട് 1993ല് പന്ന ടൈഗര് റിസര്വിലേക്ക് മാറ്റി. ഒരു ദശാബ്ദക്കാലം, പി.ടി.ആറിലെ കടുവകളെ നിരീക്ഷിക്കുന്നതില് അവര് നിര്ണായക പങ്ക് വഹിച്ചു, സംരക്ഷണ പ്രവര്ത്തനങ്ങള്ക്ക് ഗണ്യമായ സംഭാവന നല്കി. 2003 ല് വിരമിച്ചു, പക്ഷേ അവരുടെ ജോലി ഒരിക്കലും നിലച്ചില്ല. 2020ല്, തിമിരം മൂലം വത്സലയ്ക്ക് കാഴ്ച നഷ്ടപ്പെട്ടു, പക്ഷേ സഹ ആനകളുടെയും പാപ്പാന്മാരുടെയും സഹായത്തോടെ അവള് കാട്ടില് ചുറ്റിനടക്കുന്നത് തുടര്ന്നു.
വത്സലയുടെ ജീവന് പലതവണ അപകടത്തിലായിരുന്നു. 2003 ലും 2008 ലും ആണ് ആനയായ രാം ബഹാദൂര് അവളെ ആക്രമിച്ചു. ഇതുമൂലം വത്സലയുടെ വയറ്റില് ഗുരുതരമായ പരിക്കേറ്റു, പക്ഷേ ഡോക്ടര്മാരുടെ കഠിനാധ്വാനം കാരണം അവള്ക്ക് ഒരു പുതിയ ജീവിതം ലഭിച്ചു. വര്ഷങ്ങളോളം വിനോദസഞ്ചാരികളുടെ ആകര്ഷണ കേന്ദ്രമായിരുന്നു വത്സല, ഏറ്റവും പ്രായം കൂടിയവളായതിനാല്, റിസര്വിലെ മുഴുവന് ആനക്കൂട്ടത്തെയും നയിച്ചത് അവരാണ്. മറ്റ് പെണ് ആനകള് കുഞ്ഞുങ്ങള്ക്ക് ജന്മം നല്കുമ്പോള്, അവള് ഒരു മുത്തശ്ശിയുടെ വേഷം ചെയ്യാറുണ്ടായിരുന്നുവെന്ന് പ്രസ്താവനയില് പറയുന്നു. ഹിനുട്ട ആന ക്യാമ്പില് അവളെ പാര്പ്പിക്കുകയും എല്ലാ ദിവസവും ഖൈരയാന് ഡ്രെയിനിലേക്ക് കൊണ്ടുപോയി കുളിപ്പിക്കുകയും കഴിക്കാന് ഭക്ഷണം നല്കുകയും ചെയ്തതായി പ്രസ്താവനയില് പറയുന്നു. പന്ന ജില്ലയിലെ കടുവാ സംരക്ഷണ കേന്ദ്രത്തിലെ മൃഗഡോക്ടര്മാരും വന്യജീവി വിദഗ്ധരും വത്സലയുടെ ആരോഗ്യം പതിവായി പരിശോധിച്ചു വരികയായിരുന്നു. ശരിയായ പരിചരണം കാരണം, റിസര്വിലെ വിരളവും വരണ്ടതുമായ വനപ്രദേശത്ത് വത്സല വളരെക്കാലം ജീവിച്ചുവെന്നും അതില് പറയുന്നു.
വത്സലയുടെ വിയോഗത്തില് മധ്യപ്രദേശ് മുഖ്യമന്ത്രി മോഹന് യാദവ് സോഷ്യല് മീഡിയയില് ആദരാഞ്ജലി അര്പ്പിച്ചു, ‘വത്സലയുടെ നൂറു വര്ഷത്തെ ബന്ധം ഇന്ന് അവസാനിച്ചു. പന്ന ടൈഗര് റിസര്വില് വെച്ചാണ് ‘വത്സല’ അന്ത്യശ്വാസം വലിച്ചത്. അവള് വെറുമൊരു ആനയല്ല, നമ്മുടെ വനങ്ങളുടെ നിശബ്ദ സംരക്ഷകയും തലമുറകളുടെ സുഹൃത്തും മധ്യപ്രദേശിന്റെ വികാരങ്ങളുടെ പ്രതീകവുമായിരുന്നു.’
മധ്യപ്രദേശ് വന്യജീവി പ്രവര്ത്തകനായ അജയ് ദുബെ പറഞ്ഞു, ‘വത്സല പന്നയുടെ മാത്രമല്ല, മധ്യപ്രദേശിന്റെയും അഭിമാനമായിരുന്നു. ആന സംരക്ഷണത്തിന് അവളുടെ അതിജീവനം ഒരു മികച്ച ഉദാഹരണമായിരുന്നു. പന്ന ടൈഗര് റിസര്വ് ഈ കാര്യത്തില് മികച്ച പ്രവര്ത്തനം കാഴ്ചവച്ചിട്ടുണ്ട്. വന്യജീവി പരിശീലനത്തില് ഒരു വന്യമൃഗവുമായി നിങ്ങള്ക്ക് എങ്ങനെ ബന്ധം സ്ഥാപിക്കാമെന്നും അവയുടെ സംരക്ഷണം എങ്ങനെ മെച്ചപ്പെടുത്താമെന്നും ഇത് ഒരു മാതൃക സൃഷ്ടിക്കും.’