ഇന്ത്യന്‍ എഴുത്തുകാരിയും അഭിഭാഷകയും ആക്ടിവിസ്റ്റുമായ ബാനു മുഷ്താഖ് തന്റെ ചെറുകഥാ സമാഹാരമായ ‘ഹാര്‍ട്ട് ലാമ്പ്’ ലൂടെ അന്താരാഷ്ട്ര ബുക്കര്‍ സമ്മാനം നേടി ചരിത്രം സൃഷ്ടിച്ചു. ഈ അഭിമാനകരമായ അവാര്‍ഡ് ലഭിക്കുന്ന ആദ്യ കന്നഡ ഭാഷാ പുസ്തകമാണിത്. ‘ഹാര്‍ട്ട് ലാമ്പ്’ എന്ന കഥകള്‍ ദീപ ഭാസ്തിയാണ് ഇംഗ്ലീഷിലേക്ക് വിവര്‍ത്തനം ചെയ്തത്. പ്രാദേശിക ഭാഷയിലെ കൃതികളെ ഇംഗ്ലീഷിലേക്ക് വിവര്‍ത്തനം ചെയ്തവയ്ക്കാണ് അന്താരാഷ്ട്ര ബുക്കര്‍ സമ്മാനം നല്‍കുന്നത്. സമ്മാനത്തുക എഴുത്തുകാരിയും വിവര്‍ത്തകയും തുല്യമായി പങ്കിടും.
1990 നും 2023 നും ഇടയില്‍ മുഷ്താഖ് എഴുതിയ 12 ചെറുകഥകളുടെ പുസ്തകമായ ‘ഹാര്‍ട്ട് ലാമ്പ്’, ദക്ഷിണേന്ത്യയിലെ മുസ്ലീം സ്ത്രീകള്‍ നേരിടുന്ന ബുദ്ധിമുട്ടുകളെ വളരെ ഹൃദയസ്പര്‍ശിയായ രീതിയില്‍ ചിത്രീകരിക്കുന്ന കഥ ജനഹൃദയങ്ങളെ ആഴത്തില്‍ സ്പര്‍ശിക്കുന്നതാണ്. ബാനു മുഷ്താഖിന് ലഭിച്ച അവാര്‍ഡ് വളരെ പ്രാധാന്യമര്‍ഹിക്കുന്നു, കാരണം അത് അവരുടെ കൃതികളെ ഉയര്‍ത്തിക്കാട്ടുക മാത്രമല്ല, ഇന്ത്യയുടെ സമ്പന്നമായ പ്രാദേശിക സാഹിത്യ പാരമ്പര്യത്തെ പ്രതിഫലിപ്പിക്കുകയും ചെയ്യുന്നു.
2022ന്റെ തുടക്കത്തില്‍, ഗീതാഞ്ജലി ശ്രീയുടെ ‘ടോംബ് ഓഫ് സാന്‍ഡ്’ എന്ന പുസ്തകത്തിന് ഈ അവാര്‍ഡ് ലഭിച്ചു. ഡെയ്‌സി റോക്ക്‌വെല്‍ ആണ് ‘ടോംബ് ഓഫ് സാന്‍ഡ്’ ഹിന്ദിയില്‍ നിന്ന് ഇംഗ്ലീഷിലേക്ക് വിവര്‍ത്തനം ചെയ്തത്. ബാനു മുഷ്താഖിന്റെ രചനകള്‍ പുസ്തകപ്രേമികള്‍ക്കിടയില്‍ സുപരിചിതമാണ്, എന്നാല്‍ ഇന്റര്‍നാഷണല്‍ ബുക്കര്‍ അവാര്‍ഡ് അവരുടെ ജീവിതത്തെയും സാഹിത്യത്തെയും ലോകത്തിന് മുന്നില്‍ കൊണ്ടുവന്നു. മതപരമായ സങ്കുചിതത്വത്തില്‍ നിന്നും പുരുഷാധിപത്യ സമൂഹത്തില്‍ നിന്നും ഉയര്‍ന്നുവരുന്ന സ്ത്രീകള്‍ നേരിടുന്ന വെല്ലുവിളികളെക്കുറിച്ച് അവരുടെ സാഹിത്യം ഒരു ദര്‍ശനം നല്‍കുന്നു. മുഷ്താഖിന് സൂക്ഷ്മമായ കഥാപാത്രങ്ങളെയും കഥാസന്ദര്‍ഭങ്ങളെയും സൃഷ്ടിക്കാന്‍ സഹായിച്ചത് അദ്ദേഹത്തിന്റെ സ്വന്തം അവബോധമായിരിക്കാമെന്ന് വിലയിരുത്തപ്പെടുന്നു.
ഈ പുസ്തകത്തെക്കുറിച്ച് ദേശീയ മാധ്യമമായ ‘ഇന്ത്യന്‍ എക്‌സ്പ്രസ്’ പ്രസിദ്ധീകരിച്ച അവലോകനത്തില്‍ ഇങ്ങനെ പറയുന്നു, ‘സാഹിത്യം പലപ്പോഴും വലിയ കഥകള്‍ക്ക് പ്രതിഫലം നല്‍കുമ്പോള്‍, ഹാര്‍ട്ട് ലാമ്പ് അരികുകളിലെ ജീവിതങ്ങളെക്കുറിച്ചാണ്. കാണാത്ത തിരഞ്ഞെടുപ്പുകളെക്കുറിച്ചുള്ള സൂക്ഷ്മമായ നിരീക്ഷണത്തിലാണ് ഈ പുസ്തകം നിലകൊള്ളുന്നത്. ഇതാണ് അതിന്റെ ശക്തി. ഇതാണ് ബാനു മുഷ്താഖിന്റെ നിശബ്ദ ശക്തി.’
കര്‍ണാടകയിലെ ഒരു ചെറിയ പട്ടണത്തിലെ ഒരു മുസ്ലീം പ്രദേശത്താണ് ബാനു വളര്‍ന്നത്, അവളുടെ ചുറ്റുമുള്ള മിക്ക പെണ്‍കുട്ടികളെയും പോലെ, സ്‌കൂളില്‍ ഉറുദു ഭാഷയിലാണ് അവള്‍ ഖുര്‍ആന്‍ പഠിച്ചത്. പക്ഷേ, സര്‍ക്കാര്‍ ജീവനക്കാരനായിരുന്ന അവളുടെ അച്ഛന്‍ ബാനുവിനെ ഒരു സാധാരണ സ്‌കൂളില്‍ പഠിപ്പിക്കാന്‍ ആഗ്രഹിച്ചു. അവള്‍ക്ക് എട്ട് വയസ്സുള്ളപ്പോള്‍, അവളുടെ അച്ഛന്‍ അവളെ കന്നഡ ഭാഷയില്‍ വിദ്യാഭ്യാസം നല്‍കുന്ന ഒരു കോണ്‍വെന്റ് സ്‌കൂളില്‍ ചേര്‍ത്തു.
വിവാഹത്തിനു ശേഷമുള്ള ജീവിതം
കന്നഡ ഭാഷയില്‍ പ്രാവീണ്യം നേടാന്‍ ബാനു മുഷ്താഖ് കഠിനാധ്വാനം ചെയ്തു. പിന്നീട് ഈ ഭാഷ അവരുടെ സാഹിത്യ ആവിഷ്‌കാരത്തിന്റെ ഭാഷയായി മാറി. സ്‌കൂള്‍ കാലം മുതല്‍ അവര്‍ എഴുത്ത് ആരംഭിച്ചു. അവരുടെ സുഹൃത്തുക്കള്‍ വിവാഹിതരാകാന്‍ തുടങ്ങിയപ്പോള്‍, ബാനു മുഷ്താഖ് കോളേജില്‍ പോകാന്‍ തീരുമാനിച്ചു. ബാനുവിന്റെ രചനകള്‍ പ്രസിദ്ധീകരിക്കാന്‍ വര്‍ഷങ്ങളെടുത്തു, ജീവിതത്തിലെ ഏറ്റവും വെല്ലുവിളി നിറഞ്ഞ നിമിഷങ്ങളിലൂടെ അവര്‍ കടന്നുപോകുമ്പോഴാണ് ഇത് സംഭവിച്ചത്.
26ാം വയസ്സില്‍ താന്‍ തിരഞ്ഞെടുത്ത പുരുഷനുമായുള്ള വിവാഹത്തിന് ഒരു വര്‍ഷത്തിനുശേഷം, അവരുടെ ചെറുകഥ ഒരു പ്രാദേശിക മാസികയില്‍ പ്രസിദ്ധീകരിച്ചു, പക്ഷേ അവരുടെ ആദ്യകാല വിവാഹജീവിതം സംഘര്‍ഷങ്ങളുടെയും കലഹങ്ങളുടെയും അടയാളമായിരുന്നു. ഇക്കാര്യം അവര്‍ പലതവണ തുറന്നു പറഞ്ഞിട്ടുണ്ട്. വോഗ് മാസികയ്ക്ക് നല്‍കിയ അഭിമുഖത്തില്‍ അവര്‍ പറഞ്ഞു, ‘എനിക്ക് എപ്പോഴും എഴുതാന്‍ ആഗ്രഹമുണ്ടായിരുന്നു, പക്ഷേ എഴുതാന്‍ ഒന്നുമില്ലായിരുന്നു. പിന്നീട് ഒരു പ്രണയ വിവാഹത്തിനുശേഷം, പെട്ടെന്ന് ഒരു ബുര്‍ഖ ധരിക്കാനും ജീവിതകാലം മുഴുവന്‍ വീട്ടുജോലികള്‍ ചെയ്യാനും എന്നോട് ആവശ്യപ്പെട്ടു. 29 വയസ്സുള്ളപ്പോള്‍, പ്രസവാനന്തര വിഷാദം ബാധിച്ച് ഞാന്‍ ഒരു അമ്മയായി.’ ‘ദി വീക്ക്’ മാസികയ്ക്ക് നല്‍കിയ മറ്റൊരു അഭിമുഖത്തില്‍, തന്റെ ജീവിതം വീട്ടില്‍ ഒതുങ്ങിനില്‍ക്കുന്നതിനെക്കുറിച്ച് അവര്‍ സംസാരിച്ചു.
സാഹചര്യങ്ങള്‍ക്കെതിരായ കലാപം
ഒരു ദശാബ്ദക്കാലം പത്രപ്രവര്‍ത്തകനായി ജോലി ചെയ്ത ശേഷം, കുടുംബത്തെ സഹായിക്കാന്‍ അവര്‍ നിയമത്തിലേക്ക് തിരിഞ്ഞു.
ഇതിനെത്തുടര്‍ന്ന്, ഒരു അപ്രതീക്ഷിത കലാപം ബാനൂ മുഷ്താഖിനെ മോചിപ്പിച്ചു. ‘ഒരു വലിയ നിരാശയുടെ നിമിഷത്തില്‍ ഞാന്‍ പെട്രോള്‍ ഒഴിച്ച് തീകൊളുത്തി ആത്മഹത്യ ചെയ്യാന്‍ ശ്രമിച്ചു. ഭാഗ്യവശാല്‍ എന്റെ ഭര്‍ത്താവ് കൃത്യസമയത്ത് അത് മനസ്സിലാക്കി. അദ്ദേഹം എന്നെ കെട്ടിപ്പിടിച്ച് തീപ്പെട്ടി വടി വലിച്ചെറിഞ്ഞു. എന്നിട്ട് അദ്ദേഹം എന്റെ കുഞ്ഞിനെ എന്റെ കാല്‍ക്കല്‍ കിടത്തി, അവരെ ഉപേക്ഷിക്കരുതെന്ന് എന്നോട് അപേക്ഷിച്ചുവെന്ന് അവര്‍ മാസികയോട് പറഞ്ഞു.
ഹാര്‍ട്ട് ലാമ്പിലെ അവരുടെ സ്ത്രീ കഥാപാത്രങ്ങള്‍ ഈ ചെറുത്തുനില്‍പ്പിന്റെയും മത്സരത്തിന്റെയും മനോഭാവത്തെ പ്രതിഫലിപ്പിക്കുന്നു. ഇന്ത്യന്‍ എക്‌സ്പ്രസ് ദിനപത്രത്തില്‍ പ്രസിദ്ധീകരിച്ച ഒരു അവലോകനം അനുസരിച്ച്, ‘മുഖ്യധാരാ ഇന്ത്യന്‍ സാഹിത്യത്തില്‍, മുസ്ലീം സ്ത്രീകള്‍ പലപ്പോഴും പരന്ന രൂപകങ്ങളായി ചുരുങ്ങുന്നു. മുഷ്താഖ് ഇത് നിരസിക്കുന്നു. അവരുടെ കഥാപാത്രങ്ങള്‍ കഠിനാധ്വാനം ചെയ്യുന്നു, ചര്‍ച്ചകള്‍ നടത്തുന്നു, ചിലപ്പോള്‍ പ്രതിഷേധിക്കുന്നു. ഈ പ്രതിഷേധം വാര്‍ത്തകളില്‍ ഇടം നേടുന്ന തരത്തിലുള്ളതല്ല, മറിച്ച് അവരുടെ ജീവിതത്തില്‍ മാറ്റം വരുത്തുന്ന തരത്തിലുള്ളതാണ്.’
സ്ത്രീകളുടെ അവകാശങ്ങള്‍ക്കായി ശബ്ദം ഉയര്‍ത്തി
ഒരു പ്രമുഖ പ്രാദേശിക ടാബ്ലോയിഡിന്റെ റിപ്പോര്‍ട്ടറായി ജോലി ചെയ്തിരുന്ന മുഷ്താഖ് പിന്നീട് ‘ബന്ദായ മൂവ്‌മെന്റില്‍’ ചേര്‍ന്നു. സാഹിത്യത്തിലൂടെയും ആക്ടിവിസത്തിലൂടെയും സാമൂഹികവും സാമ്പത്തികവുമായ അനീതി ഇല്ലാതാക്കുക എന്ന ലക്ഷ്യത്തോടെയാണ് ഈ പ്രസ്ഥാനം നടത്തിയത്. ഒരു ദശാബ്ദക്കാലം പത്രപ്രവര്‍ത്തകനായി ജോലി ചെയ്ത ശേഷം, കുടുംബത്തെ സഹായിക്കാന്‍ അവര്‍ നിയമത്തിലേക്ക് തിരിഞ്ഞു. നിരവധി പതിറ്റാണ്ടുകള്‍ നീണ്ടുനിന്ന അവരുടെ പ്രസിദ്ധമായ കരിയറില്‍, തന്റെ നിരവധി കൃതികള്‍ പ്രസിദ്ധീകരിച്ചിട്ടുണ്ട്. ഇതില്‍ ആറ് ചെറുകഥാ സമാഹാരങ്ങളും, ഒരു ഉപന്യാസ സമാഹാരവും, ഒരു നോവലും ഉള്‍പ്പെടുന്നു.
‘ദി ഹിന്ദു’ പത്രത്തിന് നല്‍കിയ അഭിമുഖത്തില്‍, 2000ല്‍ പള്ളികളില്‍ നമസ്‌കരിക്കാനുള്ള സ്ത്രീകളുടെ അവകാശങ്ങളെ പിന്തുണച്ച് തന്റെ അഭിപ്രായങ്ങള്‍ പ്രകടിപ്പിച്ചതിന്റെ പേരില്‍ തനിക്ക് ഭീഷണി കോളുകള്‍ ലഭിച്ചതായി അവര്‍ പറഞ്ഞു. അവര്‍ക്കെതിരെ ഒരു ഫത്‌വ പുറപ്പെടുവിക്കുകയും ഒരാള്‍ കത്തി ഉപയോഗിച്ച് അവരെ ആക്രമിക്കാന്‍ ശ്രമിക്കുകയും ചെയ്തു, പക്ഷേ അവരുടെ ഭര്‍ത്താവ് അയാളെ പിടികൂടി. പക്ഷേ ഈ സംഭവങ്ങളില്‍ ബാനു മുഷ്താഖ് ഭയപ്പെട്ടില്ല, അവള്‍ സത്യസന്ധമായി എഴുത്ത് തുടര്‍ന്നു. അന്ധവിശ്വാസപരമായ മത വ്യാഖ്യാനങ്ങളെ ഞാന്‍ എപ്പോഴും വെല്ലുവിളിച്ചിട്ടുണ്ട്. ഈ വിഷയങ്ങളാണ് എന്റെ എഴുത്തിന്റെ കേന്ദ്രബിന്ദു. സമൂഹം ഒരുപാട് മാറിയിട്ടുണ്ട്, പക്ഷേ അടിസ്ഥാന വിഷയങ്ങള്‍ ഇപ്പോഴും ഒന്നുതന്നെയാണ്. സന്ദര്‍ഭം മാറുന്നുണ്ടെങ്കിലും. എന്നാല്‍ സ്ത്രീകളുടെയും അരികുവല്‍ക്കരിക്കപ്പെട്ട സമൂഹങ്ങളുടെയും അടിസ്ഥാന പോരാട്ടം തുടരുന്നുവെന്ന് അവര്‍ ദി വീക്ക് മാസികയോട് പറഞ്ഞു.
വര്‍ഷങ്ങളായി, ബാനു മുഷ്താഖിന്റെ രചനകള്‍ കര്‍ണാടക സാഹിത്യ അക്കാദമി അവാര്‍ഡ്, ദാന ചിന്താമണി അറ്റിമാബെ അവാര്‍ഡ് എന്നിവയുള്‍പ്പെടെ നിരവധി അഭിമാനകരമായ പ്രാദേശിക, ദേശീയ അവാര്‍ഡുകള്‍ നേടിയിട്ടുണ്ട്. 2024ല്‍, 1990 നും 2012 നും ഇടയില്‍ പ്രസിദ്ധീകരിച്ച മുഷ്താഖിന്റെ അഞ്ച് ചെറുകഥാ സമാഹാരങ്ങളുടെ വിവര്‍ത്തനം ചെയ്ത ഇംഗ്ലീഷ് സമാഹാരമായ ‘ഹസീന ആന്‍ഡ് അദര്‍ സ്‌റ്റോറീസ്’, അഭിമാനകരമായ ‘പെന്‍ ട്രാന്‍സ്ലേഷന്‍ സമ്മാനം’ നേടി.