അന്വേഷണം വാർത്തകൾ ലഭിക്കാന്‍ വാട്സാപ്പ് ചാനലില്‍ ചേരൂ.ചൂടുകാലത്ത് ശീതളപാനീയങ്ങള്‍ എല്ലാവരും ദാഹമകറ്റാന്‍ ഉപയോഗിക്കും. തിളപ്പിച്ചാറ്റിയ വെള്ളത്തിനെ വെല്ലാന്‍ മറ്റൊന്നില്ലെങ്കിലും അസംസ്‌കൃത പദാര്‍ത്ഥങ്ങള്‍ കൊണ്ടുണ്ടാക്കുന്ന പാനീയങ്ങള്‍ക്കാണ് ഇപ്പോള്‍ ഡിമാന്റ്. എന്നാല്‍, ഇത്തരം പാനീയങ്ങള്‍ എന്തൊക്കെ ആരോഗ്യ പ്രശ്നങ്ങള് ഉണ്ടാക്കുമെന്ന് കുടിക്കുമ്പോള്‍ ചിന്തിക്കാറില്ല. അത്തരമൊരു പാനീയത്തിന്റെ ഉത്പ്പാദനവും, വിതരണവും, വില്‍പ്പനയുമാണ് ഇപ്പോള്‍ വലിയ ചര്‍ച്ചയായിരിക്കുന്നത്. അത് ഒരു പ്രത്യേക മത വിഭാഗം നിര്‍മ്മിച്ച് വില്‍ക്കുന്നതു കൊണ്ടുകൂടി പ്രധാന്യമര്‍ഹിക്കുന്നു. ഇതിന്റെ ദൂഷ്യവശങ്ങളെ മറച്ചുവെച്ചുള്ള വില്‍പ്പനകള്‍ തകൃതിയായി നടന്നപ്പോള്‍ അധികൃതര്‍ തന്നെ ഇതിനെതിരേ രംഗത്തെത്തിയിരിക്കുന്നു.
ഇന്ത്യ, ബംഗ്ലാദേശ്, പാകിസ്ഥാന്‍ എന്നിവിടങ്ങളില്‍ പ്രവര്‍ത്തിക്കുന്ന ഏറ്റവും വലിയ ഹെര്‍ബല്‍ (യുനാനി) ഫാര്‍മസ്യൂട്ടിക്കല്‍ കമ്പനിയാണ് ഹംദര്‍ദ് ലബോറട്ടറീസ്. വഖഫ് ബോര്‍ഡ് എന്നറിയപ്പെടുന്ന ഇസ്ലാമിക് ട്രസ്റ്റാണ് ഇത് കൈകാര്യം ചെയ്യുന്നത്. ഇന്ത്യയില്‍ ഉത്ഭവിച്ച ഈ ഇസ്ലാമിക് ട്രസ്റ്റ് കമ്പനിയുടെ മുന്‍നിര ഉല്‍പ്പന്നം – റൂഹ് അഫ്സ, ദക്ഷിണേഷ്യന്‍ രാജ്യങ്ങളിലും മിഡില്‍ ഈസ്റ്റിലും പാശ്ചാത്യ രാജ്യങ്ങളിലും റമദാന്‍ മാസത്തില്‍ വന്‍ ഡിമാന്‍ഡുള്ള ‘ഹലാല്‍ പാനീയം’ ആണ്. ഇന്ത്യയില്‍ മാത്രം, 2021ല്‍ റൂഹ് അഫ്സയുടെ മൊത്തം വില്‍പ്പന 500 കോടി രൂപയായിരുന്നു. ഇത് ഈ ഇസ്ലാമിക വഖഫിന്റെ മൊത്തം വരുമാനത്തിന്റെ 95 ശതമാനം വരും. 2012ല്‍, ഹംദാര്‍ദ് ഇന്ത്യയില്‍ 20 ദശലക്ഷം കുപ്പി റൂഹ് അഫ്സ വിറ്റിരുന്നു. ഇത് ഓരോ വര്‍ഷവും ഗണ്യമായ വര്‍ദ്ധനവാണുണ്ടാക്കുന്നത്.
തുടക്കം എവിടെ ? എങ്ങനെ ?
ഹംദാര്‍ദ് ലബോറട്ടറീസ് (വഖ്ഫ്) ബംഗ്ലാദേശിന്റെ ഉത്ഭവം 1906ല്‍ ഹക്കീം ഹാഫിസ് അബ്ദുള്‍ മജീദ് സ്ഥാപിച്ച ഹംദര്‍ദ് ഇന്ത്യയില്‍ നിന്നാണ്. 1922ല്‍ മജീദ് അന്തരിച്ചു. കമ്പനി വഖഫ് മാനേജുമെന്റില്‍ സ്ഥാപിക്കണമെന്ന് അദ്ദേഹത്തിന്റെ വില്‍പത്രത്തില്‍ പരാമര്‍ശിച്ചു. പേര്‍ഷ്യന്‍ ഭാഷയില്‍ ‘ഹാം’ എന്ന വാക്കിന് സുഹൃത്ത് എന്നും ‘ഡാര്‍ഡ്’ എന്നാല്‍ വേദന എന്നും അര്‍ത്ഥമാക്കുന്നു, അതിനാല്‍ പേര് വേദനയുടെ കൂട്ടുകാരന്‍ എന്നാണ് അര്‍ത്ഥമാക്കുന്നത്. 1948-ല്‍, ഇന്ത്യയുടെ വിഭജനത്തിനുശേഷം, അദ്ദേഹത്തിന്റെ ഇളയ മകന്‍ ഹക്കീം മുഹമ്മദ് സെയ്ദ് ഹംദര്‍ദ് പാകിസ്ഥാന്‍ സ്ഥാപിച്ചു. 1953ല്‍ കിഴക്കന്‍ പാകിസ്ഥാനില്‍ അദ്ദേഹം കമ്പനി സ്ഥാപിക്കുകയും പിന്നീട് 1956ല്‍ അത് വിപുലീകരിക്കുകയും ചെയ്തു. 1971ല്‍ ബംഗ്ലാദേശിന്റെ സ്വാതന്ത്ര്യത്തെ തുടര്‍ന്ന് ഹംദര്‍ദ് പാകിസ്ഥാന്‍ ഹംദര്‍ദ് ലബോറട്ടറീസ് (വഖ്ഫ്) ബംഗ്ലാദേശായി മാറി.
‘റൂഹ് അഫ്സ’ എന്നതിന്റെ ഇംഗ്ലീഷ് അര്‍ത്ഥം ആത്മാവിന്റെ നവോന്മേഷം എന്നാണ്. 1908ല്‍ ബ്രിട്ടീഷ് ഇന്ത്യയിലെ ഗാസിയാബാദില്‍ ഹക്കീം ഹാഫിസ് അദ്ബുല്‍ മജീദ് വികസിപ്പിച്ചെടുത്ത പഴങ്ങള്‍, പൂക്കള്‍, വേരുകള്‍, പച്ചക്കറികള്‍ എന്നിവയുടെ ഔഷധങ്ങളും സത്തകളും ഈ റോസ് നിറത്തിലുള്ള സിറപ്പില്‍ അടങ്ങിയിട്ടുണ്ടെന്ന് ഹംദര്‍ദ് അവകാശപ്പെടുന്നുണ്ടെങ്കിലും, അത്തരം അവകാശവാദങ്ങള്‍ പൂര്‍ണ്ണമായും തെറ്റാണ്. റൂഹ് ഹംദര്‍ദ് അവകാശപ്പെടുന്ന അടിസ്ഥാന ചേരുവകളൊന്നും അഫ്സയില് അടങ്ങിയിട്ടില്ല.
റൂഹ് അഫ്സയുടെ ചരിത്രം വിശദമാക്കുന്ന റിപ്പോര്‍ട്ട്
റൂഫ് അഫ്സയുടെ ചിരിത്രം വിശദമാക്കിക്കൊണ്ട് ഇന്ത്യന്‍ ന്യൂസ് പോര്‍ട്ടലായ ThePrint വന്ന ഒരു റിപ്പോര്‍ട്ടില്‍ പറയുന്നത് ഇങ്ങനെയാണ്. 1907ല്‍ ഡല്‍ഹിയില്‍ നടന്ന അസാധാരണമായ ഒരു വേനല്‍ക്കാലത്താണ് കഥ ആരംഭിക്കുന്നത്. ഇന്നത്തെപ്പോലെ വരണ്ടചൂട് ആളുകളെ ബാധിച്ചു. പരമ്പരാഗത വൈദ്യശാസ്ത്ര (യുനാനി) പരിശീലകനായ ഹക്കീം ഹഫീസ് അബ്ദുള്‍ മജീദ് വിവിധ പഴങ്ങള്‍, ഔഷധ സസ്യങ്ങള്‍, പൂക്കള്‍, സുഗന്ധ വ്യഞ്ജനങ്ങള്‍ എന്നിവ സംയോജിപ്പിച്ച് ശരീരത്തിന് ജലാംശം നല്‍കാനും തണുപ്പിക്കാനും ഒരു ഔഷധ പാനീയം സൃഷ്ടിച്ചു. ഓറഞ്ച്, തണ്ണിമത്തന്‍, പൈനാപ്പിള്‍, ആപ്പിള്‍ തുടങ്ങിയ പഴങ്ങളായിരുന്നു യഥാര്‍ത്ഥ മിശ്രിതം. മറ്റ് ചേരുവകളില്‍ കെവുഡ, മല്ലിയില, ഖുസ് ഖൂസ് (പോപ്പി വിത്തുകള്‍), റോസാപ്പൂവിന്റെയും താമരയുടെയും പുഷ്പസത്ത് എന്നിവ ഉള്‍പ്പെടുന്നു.
കടും ചുവപ്പ് സിറപ്പ് അടങ്ങിയ വലിയ കോള്‍ഡ്രണില്‍ നിന്ന് ഹക്കീം മജീദ് തന്റെ ഉപഭോക്താക്കള്‍ക്ക് വിളമ്പും. അത് അവര്‍ സ്വന്തം ഗ്ലാസ് ബോട്ടിലുകളിലും പാത്രങ്ങളിലും എടുക്കുകയും ചെയ്തു. ഒരു വര്‍ഷത്തിനുള്ളില്‍, ഈ മിശ്രിതം വളരെ ജനപ്രിയമായി മാറി. ഹക്കീം മജീദിന് തന്റെ ബിസിനസ്സ് ഔപചാരികമാക്കേണ്ടി വന്നു. അദ്ദേഹം പാനീയത്തിന് ‘റൂഹ് അഫ്സ’ എന്ന് പേരിട്ടു. അതിനര്‍ത്ഥം ആത്മാവിന് ഉന്മേഷം എന്നാണ്. ഈ പാനീയം നല്‍കുന്നതിനായി കഴുത്തിന് ചുറ്റും അഞ്ച് വ്യത്യസ്ത വളയങ്ങളുള്ള ഒരു ലളിതമായ ഗ്ലാസ് ബോട്ടില്‍ തിരഞ്ഞെടുത്ത്. ഹക്കിം തന്റെ ബ്രാന്‍ഡിനായി കണ്ണഞ്ചിപ്പിക്കുന്ന റെഡ് ലേബല്‍ രൂപകല്‍പ്പന ചെയ്യാന്‍ പഴയ ഡല്‍ഹിയിലെ ഹൗസ് ഖാസി ഏരിയയില്‍ നിന്ന് ഒരു പ്രാദേശിക പ്രിന്റര്‍ വാടകയ്ക്കെടുത്തു.
ഹിന്ദി, ഇംഗ്ലീഷ്, ഉറുദു എന്നീ മൂന്ന് ഭാഷകളിലാണ് റൂഹ് അഫ്സ എഴുതിയത്. അതിന്നും മാറിയിട്ടില്ല. ഹക്കീം മജീദിന്റെ കൊച്ചുമകനും ഹംദര്‍ദ് ലബോറട്ടറീസിന്റെ ഇപ്പോഴത്തെ സി.ഇ.ഒയുമായ ഹമീദ് അഹമ്മദ് ThePritnനോട് പറഞ്ഞു, ”ഹംദര്‍ദ് എന്നാല്‍ സഹാനുഭൂതി ഉള്ളവന്‍ എന്നോ വേദനയില്‍ സഹജീവി എന്നോ പറയാം. ലാഭത്തിന്റെ 85 ശതമാനവും ജീവകാരുണ്യ പ്രവര്‍ത്തനങ്ങള്‍ക്കായി വിനിയോഗിക്കാന്‍ ട്രസ്റ്റ് പ്രതിജ്ഞാബദ്ധമായിരുന്നു. ഞങ്ങള്‍ ആ മുദ്രാവാക്യം പിന്തുടരുന്നു.
വ്യാജ പ്രചാരണം, കോര്‍പ്പറേഷന്റെ നടപടിയും
വേദനയുടെ കൂട്ടാളി’ എന്ന വേഷത്തില്‍ ഹംദര്‍ദ് കൃത്യമായി എന്താണ് ചെയ്യുന്നതെന്ന് അറിയേണ്ടതുണ്ട്. മാധ്യമ റിപ്പോര്‍ട്ടുകള്‍ പ്രകാരം 36 തരം ഫ്രഷ് ഫ്രൂട്ട് ജ്യൂസുകള്‍, വിലയേറിയ ഔഷധ സസ്യങ്ങള്‍, പുത്തന്‍ പൂക്കളുടെ സത്ത് എന്നിവ ഉപയോഗിച്ച് നിര്‍മ്മിച്ച ലോകത്തിലെ ഏറ്റവും ആരോഗ്യകരമായ ഹലാല്‍ പാനീയം എന്ന് അവകാശപ്പെടുന്ന ‘റൂഹ് അഫ്സ’ എന്ന പേരില്‍ തങ്ങളുടെ ഉല്‍പ്പന്നങ്ങളിലൊന്ന് പതിറ്റാണ്ടുകളായി വില്‍ക്കുന്ന കമ്പനിയാണ് ഹംദര്‍ദ് ലബോറട്ടറീസ്. ബംഗ്ലാദേശ്, ഇന്ത്യ, പാകിസ്ഥാന്‍, മിഡില്‍ ഈസ്റ്റ് എന്നിവിടങ്ങളിലെ ദശലക്ഷക്കണക്കിന് ഉപഭോക്താക്കളെ തെറ്റായ അവകാശ വാദങ്ങളിലൂടെ വഞ്ചിച്ചതായി ആരോപിക്കപ്പെടുകയാണ്.
ആരോഗ്യ വിദഗ്ധരെ ഉദ്ധരിച്ച് ധാക്ക സൗത്ത് സിറ്റി കോര്‍പ്പറേഷന്‍ (ഡി.സി.സി) പറയുന്നത്, ‘റൂഹ് അഫ്സ’ ഉല്‍പ്പന്ന ലേബലുകളിലും പരസ്യങ്ങളിലും പരാമര്‍ശിച്ചിരിക്കുന്ന ചേരുവകള്‍ നിലവിലില്ല. ‘റൂഹ് അഫ്സ’ കഴിക്കുന്നത് വലിയൊരു വിഭാഗം ആളുകള്‍ക്ക്, പ്രത്യേകിച്ച് പ്രമേഹബാധിതര്‍ക്ക് ഗുരുതരമായ ആരോഗ്യ പ്രശ്നങ്ങള് ഉണ്ടാക്കിയേക്കാം. കുട്ടികള്‍ക്കും ഗര്‍ഭിണികള്‍ക്കും ഇത് ദോഷം ചെയ്യും. അതേസമയം, ബംഗ്ലാദേശിലെ ഹംദര്‍ദ് മാനേജിംഗ് ഡയറക്ടര്‍ ഡോ. ഹക്കിം മുഹമ്മദ് യൂസഫ് ഹാരുണ്‍ ഭൂയാന്‍ രേഖാമൂലം ഉല്‍പ്പന്നത്തിന്റെ വ്യാജ പ്രചരണത്തിന് ക്ഷമാപണം നടത്തിയതായി റിപ്പോര്‍ട്ടുണ്ട്. എന്നാല്‍, ധാക്ക സൗത്ത് സിറ്റി കോര്‍പ്പറേഷന്‍ അഴിമതി വിരുദ്ധ കമ്മീഷനും (എസിസി) ഭക്ഷ്യ വകുപ്പിനും രേഖാമൂലം പരാതികള്‍ സമര്‍പ്പിച്ചു. ഹംദാര്‍ദ് ലബോറട്ടറികള്‍ക്കെതിരെ ഇത്തരം ഗുരുതരമായ കുറ്റത്തിന് ഉചിതമായ നിയമനടപടിയും ആവശ്യപ്പെട്ടിട്ടുണ്ട്.
മാരക രോഗം പിടിപെടും ?
ആരോഗ്യ വിദഗ്ധരുടെ അഭിപ്രായത്തില്‍, ഹംദര്‍ദ് റൂഹ് അഫ്സയില് 40 മില്ലിലിറ്റര്‍ സെര്‍വിംഗില്‍ 40 ഗ്രാം എന്ന തോതില്‍ വളരെ ഉയര്‍ന്ന അളവില്‍ പഞ്ചസാര അടങ്ങിയിട്ടുണ്ട്. ഇത് കുടിക്കുന്നതിന് മുമ്പ് വെള്ളത്തില്‍ ലയിപ്പിച്ചതിന്റെ കണക്കെടുത്താല്‍ പോലും അത് വളരെ ഉയര്‍ന്നതാണ്. കുട്ടികളില്‍ അമിതമായ അളവില്‍ ഫ്രക്ടോസ് കഴിക്കുന്നത് കരള്‍, ശ്വാസകോശം, ഹൃദയം എന്നിവയെ ദോഷകരമായി ബാധിക്കുമെന്നും ശാസ്ത്രജ്ഞര്‍ കണ്ടെത്തിയിട്ടുണ്ട്. റമദാന്‍ മാസത്തില്‍ മുസ്ലിംഗള്‍ റൂഹ് അഫ്സ കഴിക്കുന്നതിനാല്‍, ഇത് ഗുരുതരമായ ആരോഗ്യപ്രശ്നങ്ങള്‍ക്ക് കാരണമാകും. കാരണം പഞ്ചസാര മധുരമുള്ള പാനീയങ്ങള്‍ അടിക്കടി കുടിക്കുന്നത് ശരീരഭാരം, പൊണ്ണത്തടി, ടൈപ്പ് 2 പ്രമേഹം, ഹൃദ്രോഗം, വൃക്കരോഗങ്ങള്‍, ദന്തക്ഷയം, സന്ധിവാതം, മദ്യപാനമില്ലാത്ത കരള്‍ രോഗങ്ങള്‍ എന്നിവയുമായി ബന്ധപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു.
പഞ്ചസാരയുടെ അധിക ഉപയോഗം – ഉയര്‍ന്ന രക്തസമ്മര്‍ദ്ദം, വീക്കം, ശരീരഭാരം, പ്രമേഹം, ഫാറ്റി ലിവര്‍ രോഗം – ഇവയെല്ലാം ഹൃദയാഘാതം, സ്‌ട്രോക്ക് എന്നിവയ്ക്കുള്ള സാധ്യതയുമായി ബന്ധപ്പെട്ടിരിക്കുന്നുവെന്ന് ഫ്രാങ്ക് ഹു, ഹാര്‍വാര്‍ഡ് ടി.എച്ചിലെ പോഷകാഹാര പ്രൊഫസര്‍ ഡോ. ചാന്‍ സ്‌കൂള്‍ ഓഫ് പബ്ലിക് ഹെല്‍ത്ത് പറയുന്നു. JAMA ഇന്റേണല്‍ മെഡിസിനില്‍ 2014ല്‍ പ്രസിദ്ധീകരിച്ച ഒരു പഠനത്തില്‍, ഡോ. ഫ്രാങ്ക് ഹുവും അദ്ദേഹത്തിന്റെ സഹപ്രവര്‍ത്തകരും ഉയര്‍ന്ന പഞ്ചസാര ഭക്ഷണവും ഹൃദ്രോഗം മൂലം മരിക്കാനുള്ള സാധ്യതയും തമ്മിലുള്ള ബന്ധം കണ്ടെത്തി. 15 വര്‍ഷത്തെ പഠനത്തിനിടയില്‍, ചേര്‍ത്ത പഞ്ചസാരയില്‍ നിന്ന് കലോറിയുടെ 17 ശതമാനം മുതല്‍ 21 ശതമാനം വരെ ലഭിച്ച ആളുകള്‍ക്ക് അവരുടെ കലോറിയുടെ 8 ശതമാനം അധിക പഞ്ചസാരയായി ഉപയോഗിക്കുന്നവരുമായി താരതമ്യപ്പെടുത്തുമ്പോള്‍ ഹൃദയ സംബന്ധമായ അസുഖങ്ങള്‍ മൂലം മരിക്കാനുള്ള സാധ്യത 38 ശതമാനം കൂടുതലാണ്.
ടൈം സ്‌ക്വയറിലും വന്‍ പരസ്യം
2018 മാര്‍ച്ചില്‍, ന്യൂയോര്‍ക്കിലെ ടൈം സ്‌ക്വയറിലെ NASDAQ സ്‌ക്രീന്‍ റൂഹ് അഫ്സയുടെ പരസ്യമായി പാകിസ്ഥാന്‍ പതാകയുടെ നിറങ്ങള്‍ കൊണ്ട് തിളങ്ങി. ഹംദര്‍ദ് ലബോറട്ടറീസ് പാക്കിസ്ഥാന്റെ 37 കാരനായ സി.ഇ.ഒ ഉസാമ ഖുറേഷി ആരംഭിച്ച പ്രചാരണത്തിന്റെ ഭാഗമായ ടൈംസ് സ്‌ക്വയറില്‍ പച്ചയും വെള്ളയും പതാക ആദ്യമായി പ്രദര്‍ശിപ്പിച്ചത്. അല്‍ ജസീറയില്‍ വന്ന റിപ്പോര്‍ട്ടില്‍ പറയുന്നത്, പടിഞ്ഞാറന്‍ രാജ്യങ്ങളിലേക്കുള്ള കയറ്റുമതിക്ക് ഹംദര്‍ദ് പാലിക്കേണ്ട മാനദണ്ഡങ്ങള്‍ പാലിച്ചു. യുണൈറ്റഡ് കിംഗ്ഡത്തിലെ ടെസ്‌കോ, യുണൈറ്റഡ് സ്റ്റേറ്റ്സിലെ വാള്‍മാര്‍ട്ട്, ഓസ്ട്രേലിയയിലെ വൂള്‍വര്‍ത്ത്സ് തുടങ്ങിയ സൂപ്പര്‍മാര്‍ക്കറ്റുകളില്‍ സ്റ്റോക്ക് ചെയ്യാന്‍ തുടങ്ങി. ഹംദര്‍ദിന്റെ കറാച്ചി, ലാഹോര്‍, പെഷവാര്‍ എന്നിവിടങ്ങളിലെ നാല് ഫാക്ടറികളില്‍ നിന്ന് പ്രതിദിനം 600 കുപ്പി റൂഹ് അഫ്സ ഒരു മിനിറ്റില്‍ ഉത്പാദിപ്പിക്കുന്നു. 2022ല്‍ കയറ്റുമതിയില്‍ 15 ശതമാനം വര്‍ദ്ധനവ് ഉണ്ടെന്നാണ്.
ഹംദര്‍ദ് പാകിസ്ഥാന്റെ ഒരു ഉദ്യോഗസ്ഥന്‍ പറഞ്ഞത്
നിങ്ങള്‍ക്ക് ബിസിനസ് രഹസ്യം അറിയണോ?. ഹംദര്‍ദ് രണ്ട് തരത്തിലുള്ള ബിസിനസ്സ് ചെയ്യുന്നുണ്ട്. അത് പൊതുജനങ്ങള്‍ക്ക് വില്‍ക്കുന്നു. അത് അല്ലാഹുവുമായി കച്ചവടം ചെയ്യുന്നു. ഒരു ഇസ്ലാമിക ട്രസ്റ്റ് എന്ന നിലയില്‍ ലാഭം വിദ്യാഭ്യാസം, ആരോഗ്യം, ജീവകാരുണ്യ പ്രവര്‍ത്തനങ്ങള്‍ എന്നിവയിലേക്ക് മാറ്റുന്നു. മുസ്ളിംഗള്‍ എന്ന നിലയില്‍, നാം വിശ്വസിക്കുന്നത് അല്ലാഹുവുമായി വ്യാപാരം നടത്തിയാല്‍, നാം സമ്പാദിക്കുന്നതിന്റെ ഗുണം അവന്‍ വര്‍ദ്ധിപ്പിക്കും എന്നാണ്. അല്ലാഹുവിന്റെ സഹായമാണ് നമുക്ക് ലഭിക്കുന്നത്. പിന്നെ എന്തുകൊണ്ടാണ് അതിനെ മറികടക്കാന്‍ കഴിയാത്തത്?.
CONTENT HIGHLIGHTS;What do Islamic Waqf Hamdard Laboratories do?: Fraud in the name of ‘companion of pain’? (Special)
