ബംഗ്ലാദേശിൽ സമീപ കാലങ്ങളില്‍ കണ്ടിട്ടില്ലാത്ത വലിയൊരു കലാപാന്തരീക്ഷമാണ് മുൻ പ്രധാനമന്ത്രിയായ ഷെയ്ഖ് ഹസീനയ്ക്ക് നേരിടേണ്ടി വന്നത്. ഹസീനയുടെ 15 വര്‍ഷത്തെ ഭരണത്തിനെതിരായും സര്‍ക്കാര്‍ ജോലികള്‍ക്ക് ക്വാട്ട ഏര്‍പ്പെടുത്തിയ നടപടിയ്‌ക്കെതിരെയും വിദ്യാര്‍ത്ഥികള്‍ നടത്തിയ സമരം ബംഗ്ലാദേശില്‍ വന്‍ പ്രക്ഷോഭമായി മാറുകയായിരുന്നു. കഴിഞ്ഞ മാസം അഞ്ചാം തീയതി വരെ ബംഗ്ലാദേശ് പ്രധാനമന്ത്രിയായിരുന്ന ഷെയ്ഖ് ഹസീന അവിടെ നിന്ന് പലായനം ചെയ്ത് മൂന്നാഴ്ചയിലേറെയായി ഇന്ത്യയിലാണ് താമസം. ഷെയ്ഖ് ഹസീനയുടെയും അനുജത്തി ഷെയ്ഖ് രഹനയുടെയും താമസം അതീവ രഹസ്യമായും കര്‍ശന സുരക്ഷയിലുമാണ് ഇന്ത്യ ഒരുക്കിയിരിക്കുന്നത്. ഇനി എന്തെ്, ഇക്കാര്യത്തില്‍ തന്റെ അന്തിമ തീരുമാനം ഹസീന ഇതുവരെ മനസ് തുറന്നു പറഞ്ഞിട്ടില്ല. ബംഗ്ലാദേശ് സര്‍ക്കാര്‍ ഷെയ്ഖ് ഹസീനയുടെ നയതന്ത്ര അല്ലെങ്കില്‍ ഔദ്യോഗിക പാസ്പോര്‍ട്ട് കഴിഞ്ഞയാഴ്ച റദ്ദാക്കിയിരുന്നു. ഇവര്‍ ഇപ്പോള്‍ ഇന്ത്യയില്‍ താമസിക്കുന്നതിന് നിയമപരമായ അടിസ്ഥാനം എന്താണെന്ന ചോദ്യമാണ് ഇതോടെ ഉയര്‍ന്നിരിക്കുന്നത്. നിലവിലെ പശ്ചാത്തലത്തില്‍, ഡല്‍ഹിയിലെ ഉന്നത ഇന്ത്യന്‍ സര്‍ക്കാര്‍ ഉദ്യോഗസ്ഥരുമായും വിശകലന വിദഗ്ധരുമായും നടത്തിയ സംഭാഷണങ്ങള്‍ പ്രകാരം നിലവില്‍ ഷെയ്ഖ് ഹസീനയുടെ വിഷയത്തില്‍ ഇന്ത്യയ്ക്ക് മൂന്ന് വഴികള്‍ തുറന്നിട്ടുണ്ടെന്നാണ്.
എന്താണ് ആ മൂന്ന് ഓപ്ഷനുകള്‍?
ബംഗ്ലാദേശ് മുന്‍ പ്രധാനമന്ത്രിക്ക് മൂന്നാമതൊരു രാജ്യത്ത് അഭയം പ്രാപിക്കാനുള്ള ക്രമീകരണങ്ങള്‍ ഒരുക്കുക എന്നതാണ് ആദ്യ പോംവഴി. അവരുടെ സുരക്ഷിതത്വം ഉറപ്പുനല്‍കുന്ന സ്ഥലമായിരിക്കണം അത്. ഷെയ്ഖ് ഹസീനയ്ക്ക് രാഷ്ട്രീയ അഭയം നല്‍കി ഇവിടെ താത്കാലികമായി താമസിക്കാനുള്ള സൗകര്യം ഒരുക്കുക എന്നതാണ് രണ്ടാമത്തെ വഴി. മൂന്നാമത്തെ ഓപ്ഷന്‍ തിരഞ്ഞെടുക്കുന്നത് ഇപ്പോള്‍ സാധ്യമായേക്കില്ലെന്നും ഈ സാഹചര്യത്തില്‍ എന്ന് നടക്കുമെന്ന് ഉറപ്പിക്കാന്‍ കഴിയില്ല. എന്നാല്‍ കുറച്ച് ദിവസങ്ങള്‍ക്ക് ശേഷം സ്ഥിതി മെച്ചപ്പെടുകയാണെങ്കില്‍, ബംഗ്ലാദേശിലേക്ക് ഷെയ്ഖ് ഹസീനയുടെ രാഷ്ട്രീയ തിരിച്ചുവരവിന് ഇന്ത്യയ്ക്കും ശ്രമിക്കാമെന്ന് ഒരു കൂട്ടം ഇന്ത്യന്‍ ഉദ്യോഗസ്ഥരും നിരീക്ഷകരും വിശ്വസിക്കുന്നു. ഒരു പാര്‍ട്ടി എന്ന നിലയിലോ രാഷ്ട്രീയ ശക്തിയെന്ന നിലയിലോ അവാമി ലീഗ് വഴിയാണ് അത്. ഹസീനയ്ക്ക് സ്വന്തം രാജ്യത്തേക്ക് മടങ്ങിയ ശേഷം പാര്‍ട്ടിയുടെ ചുമതല ഏറ്റെടുക്കാമെന്നതുമാണ് ഇതിന് കാരണം. നയതന്ത്ര വൃത്തങ്ങള്‍ക്കിടയിലും ചിന്താകേന്ദ്രം നേതാക്കള്‍ക്കിടയിലും ആദ്യ ഓപ്ഷന്‍ ഇന്ത്യയ്ക്ക് ഏറ്റവും മികച്ചതാണെന്നതില്‍ സംശയമില്ല. ഷെയ്ഖ് ഹസീന ഇന്ത്യയില്‍ തുടര്‍ന്നാല്‍ അത് ഡല്‍ഹി-ധാക്ക ബന്ധത്തെ പ്രതികൂലമായി ബാധിക്കുമെന്നതാണ് ഇതിന് കാരണം. ഇതോടൊപ്പം, ഇന്ത്യ-ബംഗ്ലാദേശ് കുറ്റവാളി ഉടമ്പടി പ്രകാരം ഷെയ്ഖ് ഹസീനയെ കൈമാറുന്നതിനുള്ള ഏതെങ്കിലും അഭ്യര്‍ത്ഥന ധാക്കയില്‍ നിന്ന് ലഭിച്ചാല്‍, എന്തെങ്കിലും വാദത്തിന്റെ അടിസ്ഥാനത്തിലോ മറ്റോ ഡല്‍ഹി അത് നിരസിക്കുമെന്നും ഉറപ്പാണ്. ജുഡീഷ്യല്‍ നടപടികള്‍ നേരിടാന്‍ ഷെയ്ഖ് ഹസീനയെ ബംഗ്ലാദേശിന് കൈമാറുന്നത് ഇന്ത്യയ്ക്ക് പ്രായോഗികമായ ഒരു ഓപ്ഷനല്ലെന്ന് നിരീക്ഷകര്‍ പറയുന്നു. അത്തരമൊരു സാഹചര്യത്തില്‍, ലളിതമായി പറഞ്ഞാല്‍, ഷെയ്ഖ് ഹസീനയുടെ വിഷയത്തില്‍, മുകളില്‍ സൂചിപ്പിച്ച അതേ മൂന്ന് ഓപ്ഷനുകള്‍ ഇന്ത്യക്ക് മുന്നില്‍ തുറന്നിരിക്കുന്നു. ഈ മൂന്ന് ഓപ്ഷനുകളുടെയും എല്ലാ വശങ്ങളും അവയുടെ സാധ്യതകളും ബിബിസിയുടെ റിപ്പോര്‍ട്ട് ചൂണ്ടിക്കാട്ടുന്നു.
അത്യാവശ്യമെങ്കില്‍ ഷെയ്ഖ് ഹസീനയ്ക്ക് രാഷ്ട്രീയ അഭയം നല്‍കാനും അവരെ രാജ്യത്ത് നിലനിര്‍ത്താനും ഇന്ത്യ മടിക്കില്ലെന്നാണ് ഡല്‍ഹിയില്‍ നിന്നുള്ള സൂചന. ടിബറ്റന്‍ മത നേതാവ് ദലൈലാമ, നേപ്പാള്‍ രാജാവ് ത്രിഭുവന്‍ ബിര്‍ വിക്രം ഷാ, അഫ്ഗാനിസ്ഥാന്‍ പ്രസിഡന്റ് മുഹമ്മദ് നജീബുള്ള എന്നിവര്‍ക്ക് ഇന്ത്യ നേരത്തെ രാഷ്ട്രീയ അഭയം നല്‍കിയിരുന്നു. ഷെയ്ഖ് ഹസീനയും 1975ല്‍ കുടുംബത്തോടൊപ്പം ഇന്ത്യയില്‍ താമസിച്ചിട്ടുണ്ട്. 1959-ല്‍ ദലൈലാമയ്ക്ക് രാഷ്ട്രീയ അഭയം നല്‍കിയതിന് ശേഷം ഇന്ത്യ-ചൈന ബന്ധത്തില്‍ ഉടലെടുത്ത പ്രശ്‌നങ്ങള്‍ 65 വര്‍ഷങ്ങള്‍ക്ക് ശേഷവും പ്രകടമാണെന്ന് നിരീക്ഷകര്‍ പറയുന്നു. ഇന്ത്യയിലോ ലോകത്തിന്റെ മറ്റു ഭാഗങ്ങളിലോ ദലൈലാമയെ എത്ര ആദരവോടെ വീക്ഷിച്ചാലും, ഡല്‍ഹിയും ബീജിംഗും തമ്മിലുള്ള ബന്ധത്തില്‍ അദ്ദേഹം എന്നും ഒരു കരടായിരുന്നു. ഷെയ്ഖ് ഹസീനയ്ക്ക് ഇന്ത്യ രാഷ്ട്രീയ അഭയം നല്‍കിയാല്‍, ബംഗ്ലാദേശിലെ പുതിയ സര്‍ക്കാരുമായുള്ള ബന്ധം ശക്തിപ്പെടുത്തുന്നതിന് അത് തടസ്സമാകുമെന്ന് ഇന്ത്യയിലെ പല വിശകലന വിദഗ്ധരും വിശ്വസിക്കുന്നു. ഇതൊക്കെയാണെങ്കിലും, ആദ്യ ഓപ്ഷനില്‍ വിജയിച്ചില്ലെങ്കില്‍, രണ്ടാമത്തെ ഓപ്ഷന്‍ തിരഞ്ഞെടുക്കാന്‍ അവന്‍ നിര്‍ബന്ധിതനാകും. ദീര്‍ഘകാല സുഹൃത്തായ ഷെയ്ഖ് ഹസീനയെ തനിച്ചാക്കി പ്രതിസന്ധിയിലാക്കാന് ഒരു സാഹചര്യത്തിലും സാധിക്കില്ലെന്നതാണ് ഇതിന് കാരണം.
ബംഗ്ലാദേശ് രാഷ്ട്രീയത്തില്‍ ഷെയ്ഖ് ഹസീനയുടെ പ്രസക്തിയോ പങ്കോ ഇതുവരെ അവസാനിച്ചിട്ടില്ലെന്നും ഉചിതമായ സമയം വരുമ്പോള്‍ അവരുടെ രാഷ്ട്രീയ പുനരധിവാസത്തില്‍ ഇന്ത്യ സഹായിക്കുന്നത് ഉചിതമായിരിക്കുമെന്നും ഇന്ത്യയിലെ ഉന്നത നയരൂപീകരണ വിദഗ്ധരില്‍ ഒരു വിഭാഗം ഇപ്പോഴും വിശ്വസിക്കുന്നു. ‘ഷൈഖ് ഹസീന ബംഗ്ലാദേശ് രാഷ്ട്രീയത്തില്‍ മൂന്ന് തവണ (1981, 1996, 2008 വര്‍ഷങ്ങളില്‍) ശക്തമായ തിരിച്ചുവരവ് നടത്തിയിട്ടുണ്ടെന്ന് ഞങ്ങള്‍ ഓര്‍ക്കണം. ഓരോ തവണയും അത് സാധ്യമാകില്ലെന്നാണ് പലരും കരുതുന്നത്. ഹസീനയ്ക്ക് തിരിച്ചുവരവ് നടത്തണം, പക്ഷേ ഓരോ തവണയും അത്തരം ആളുകള്‍ തെറ്റാണെന്ന് അവള്‍ തെളിയിച്ചു.പക്ഷേ, അന്ന് ചെറുപ്പമായിരുന്നല്ലോ എന്നോര്‍ക്കണം. ഇപ്പോള്‍ അവള്‍ക്ക് അടുത്ത മാസം തന്നെ 77 വയസ്സ് തികയും. ഇത് അവരുടെ തിരിച്ചുവരവിന് തടസ്സമാകില്ലേന്ന് ചോദ്യം ഉയരുന്നു. എന്നാല്‍ ബംഗ്ലാദേശില്‍ അവാമി ലീഗിന് ഒരു വിലക്കും ഏര്‍പ്പെടുത്തിയിട്ടില്ലെന്നും രാജ്യമെമ്പാടും അതിന് ശക്തമായ ശൃംഖലയുണ്ടെന്നും ഇത്തരക്കാര്‍ പറയുന്നു. ആ പാര്‍ട്ടിയുടെ പരമോന്നത നേതാവ് എന്ന നിലയില്‍ ഷെയ്ഖ് ഹസീന വരും ദിവസങ്ങളില്‍ ബംഗ്ലാദേശിലേക്ക് മടങ്ങിയേക്കും. ഈ ഗ്രൂപ്പിന്റെ അഭിപ്രായത്തില്‍, ഷെയ്ഖ് ഹസീനയ്ക്കെതിരെ ബംഗ്ലാദേശില്‍ ഫയല്‍ ചെയ്ത കേസുകളില്‍ കോടതിയെ നേരിട്ടേക്കാം, മാത്രമല്ല അവര്‍ക്ക് അടുത്ത തിരഞ്ഞെടുപ്പില്‍ മത്സരിക്കാന്‍ പോലും കഴിയില്ല. എന്നാല്‍ നാട്ടിലേക്ക് മടങ്ങുന്നതിനും രാഷ്ട്രീയത്തില്‍ പ്രവേശിക്കുന്നതിനും എന്തെങ്കിലും നിയന്ത്രണങ്ങള്‍ ഏര്‍പ്പെടുത്തുക പ്രയാസമാണെന്ന് വിലയിരുത്തപ്പെടുന്നു. ഷെയ്ഖ് ഹസീന ബംഗ്ലാദേശില്‍ നിന്ന് ഇന്ത്യയിലേക്ക് വരുമ്പോള്‍ അവര്‍ക്ക് നയതന്ത്ര പാസ്പോര്‍ട്ട് ഉണ്ടായിരുന്നുവെന്നും അതിന്റെ സഹായത്തോടെ അവര്‍ക്ക് 45 ദിവസമെങ്കിലും വിസയില്ലാതെ ഇന്ത്യയില്‍ തുടരാനാകുമെന്നും കഴിഞ്ഞ ആഴ്ച ബിബിസി ബംഗ്ലാ റിപ്പോര്‍ട്ട് പറയുന്നു. എന്നാല്‍ ആ ബിബിസി റിപ്പോര്‍ട്ടിന് ശേഷം, ഷെയ്ഖ് ഹസീന ഉള്‍പ്പെടെ എല്ലാ മന്ത്രിമാര്‍ക്കും എംപിമാര്‍ക്കും നല്‍കിയ നയതന്ത്ര പാസ്പോര്‍ട്ടുകള്‍ അടുത്ത ദിവസം തന്നെ ബംഗ്ലാദേശ് ഇടക്കാല സര്‍ക്കാര്‍ റദ്ദാക്കുന്നതായി പ്രഖ്യാപിച്ചു. ഇത്തരമൊരു സാഹചര്യത്തില്‍ പാസ്പോര്‍ട്ടില്ലാതെ ഷെയ്ഖ് ഹസീന ഇന്ത്യയില്‍ താമസിച്ചതിന് എന്താണ് സാധുത എന്ന ചോദ്യം ഇപ്പോള്‍ ഉയര്‍ന്നേക്കാം.
Content Highlights: What is the future of former Bangladesh Prime Minister Sheikh Hasina?